„Model Integracji Lokalnej" to zbiór dobrych praktyk, dotyczących integracji wielokulturowej społeczności lokalnej, którymi dzielą się urzędy, organizacje pozarządowe, szkoły, instytucje kultury, a także aktywiści i aktywistki gmin Marki, Izabelin i Podkowa Leśna. Cała publikacja będzie do pobrania wkrótce w języku polskim i angielskim.

Poniżej przedstawiamy fragmenty publikacji – opisy i działania realizowane w gminach Marki, Izabelin i Podkowa Leśna.

MARKI

1.         Charakterystyka gminy

●         Położenie oraz liczba mieszkańców i mieszkanek

Marki to miasto położone w województwie mazowieckim, w powiecie wołomińskim. Powierzchnia Marek wynosi 26 km². Według danych GUS w Markach mieszka około 38 tysięcy osób. Szacuje się, że liczba faktycznie mieszkających w Markach, nie zameldowanych tam, jest wyższa – sięga ponad 50 tysięcy. Prognozy demograficzne szacują, że do 2030 roku liczba ludności może wzrosnąć o kolejne 25%.

Marki są jedną z najszybciej rozwijających się gmin w aglomeracji warszawskiej. Wzrost liczby ludności jest związany z budową nowych mieszkań, które są tańsze niż w Warszawie. Jest to także „młode” miasto, jak podaje GUS – odsetek ludzi poniżej dziewiętnastego roku życia wynosi 26% (średnia ogólnokrajowa to 20%).

Marki leżą na północny wschód od Warszawy, a w praktyce są ze stolicą połączone – granica pomiędzy miastami jest niezauważalna. Do Marek kursują warszawskie linie autobusowe (dzienne i nocne), zapewniając dobre połączenie komunikacyjne, uzupełnione dodatkowo przez kolej.

●         Instytucje publiczne – oświata i kultura

W Markach działa pięć publicznych szkół podstawowych oraz jedno liceum. W 2023 roku łącznie uczyło się w nich niemal pięć tysięcy dzieci i młodzieży, z czego ponad 75% w szkołach podstawowych. Wśród nich trzysta dzieci z Ukrainy.

W mieście działa także placówka dla dzieci ukraińskich – zespół szkół, składający się ze szkoły podstawowej, szkoły z internatem dla młodzieży, przedszkola i szkoły muzycznej, która prowadzi nauczanie zgodne z programem Ministerstwa Oświaty i Kultury Ukrainy i we współpracy z liceum z Charkowa.

W obszarze kultury działają przede wszystkim: Marecki Ośrodek Kultury im. Tadeusza Lużyńskiego oraz Centrum Aktywności Fabryczna 3 (CAF 3), utworzone w 2018 roku, które jest miejscem spotkań dla lokalnej społeczności i organizacji pozarządowych. W CAF 3 można korzystać z przestrzeni na organizacje wydarzeń i inicjatyw, kierowanych także do społeczności migranckiej.

●         Aktywność podmiotów społecznych

W Markach zarejestrowanych jest ponad pięćdziesiąt organizacji pozarządowych. Działania na rzecz społeczności migranckiej prowadzą m.in. Mareckie Stowarzyszenie Gospodarcze i Fundacja „Otwarte Serce”. Bliska współpraca ngo’sów z samorządem pozwala na koordynację działań i regularny dialog na temat możliwości realizacji wspólnych projektów.

Osoby aktywne m.in. w Mareckim Stowarzyszeniu Gospodarczym podkreślają także wartość współpracy z firmą Grupa Cygan (Toyota Marki), aktywnie angażującą się we wspieranie inicjatyw społecznych, także tych kierowanych do środowisk migranckich.

Dzięki współpracy Grupy Cygan, Mareckiego Stowarzyszenia Gospodarczego, Toyota Financial Services Polska i ze wsparciem Kancelarii Podatkowej Skłodowscy, w Markach uruchomiony został projekt „Przystań Nadzieja” – długoterminowy dom tymczasowy dla osób, które uciekły z Ukrainy przed wojną. Od kwietnia 2022 roku udzielono schronienia ponad dwustu osobom, zapewniając noclegi, wyżywienie oraz wsparcie w różnych aspektach życia. Hotel będzie kontynuował działalność do marca 2024 roku (obecnie mieszka w nim około 40 osób).

●         Wyzwania gminy

Dokument „Strategia Rozwoju Miasta Marki na lata 2022-2030” wskazuje wyzwania związane z rozwojem miasta, ale uwzględnia także obszary dotyczące integracji osób z doświadczeniem migracji (w tekście używa się określenia „uchodźcy”, co oznacza głównie te, które przybyły do Marek z Ukrainy w 2022 roku).

Główne cele rozwoju miasta wskazane w opracowaniu to: ograniczanie negatywnych skutków urbanizacji oraz odpowiadanie na związane z nią wyzwania, budowanie miejskości Marek oraz tożsamości mareckiej w oparciu o wysoką jakość usług.

Autorzy i autorki strategii wskazują kierunki działań i przypisują do nich konkretne interwencje, wspierające integrację społeczności migranckiej w mieście. Są to:

●         Tworzenie warunków do rozwijania przedsiębiorczości: wspieranie integracji zawodowej ludności z doświadczeniem uchodźczym.

●         Rozwój instytucjonalny samorządu miasta Marki: podejmowanie działań ułatwiających migrantom i migrantkom korzystanie z usług publicznych oraz ograniczenie barier w obsłudze instytucjonalnej.

●         Integracja społeczności lokalnej: prowadzenie działań mających na celu przeciwdziałanie konfliktom międzykulturowym i zapobieganie wykluczeniu społecznemu oraz prowadzenie działań animacyjnych, organizacja wydarzeń, spotkań w celu wsparcia i integracji.

●         Podnoszenie jakości i efektywności kształcenia oraz atrakcyjności nauczania na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym: utworzenie usług edukacyjnych przeznaczonych dla migrantów i migrantek uwzględniających ich tożsamość kulturową i pozbawionych barier językowych.

●         Rozwój kultury i działań kulturalnych na rzecz mieszkańców i mieszkanek Marek: organizacja wydarzeń i prowadzenie działań na rzecz integracji.

2.         Społeczność migrancka w gminie

●         Sytuacja przed rozpoczęciem działań wojennych w Ukrainie

Jeszcze przed wybuchem pełnoskalowej wojny w Ukrainie w 2022 roku w Markach liczna była diaspora ukraińska. W dużej mierze tworzyli ją mężczyźni, którzy przyjeżdżali tu do pracy – spora część z nich znajdowała zatrudnienie w sektorze budowalnym (po eskalacji wojny część z nich wróciła do Ukrainy, żeby wstąpić do wojska). Do niektórych dołączały także ich rodziny.

Osoby, które pracowały w Markach, korzystały m.in. z kwater pracowniczych. Ich obecność była zauważalna, ale nie integrowały się z lokalną społecznością, na co dzień spędzając czas w swoim gronie.

Można szacować, że przed 24 lutego 2022 roku na stałe w Markach mieszkało około 1000-1500 osób z Ukrainy. Poza tym w mieście obecne były także, choć w mniejszej reprezentacji, osoby z Białorusi, Czeczeni i Gruzji.

W marcu 2021 roku Ośrodek Pomocy Społecznej zatrudnił psycholożkę posługującą się językiem ukraińskim i rosyjskim. Część z uchodźczyń i uchodźców korzystała bowiem z usług OPS-u, a skuteczne działania kierowane do nich, wymagały komunikacji w językach ukraińskim i rosyjskim.

●         Sytuacja po 24 lutego 2022 roku

 W okresie marzec-czerwiec 2022 roku OPS w Markach obsłużył ponad cztery tysiące wniosków o zasiłek dla osób przyjeżdżających z Ukrainy („jednorazowe świadczenie 300 zł”). Można przypuszczać, że liczba osób, które przebywały w Markach tymczasowo mogła być nawet wyższa – szacuje się, że wynosiła około pięć i pół tysiąca osób.

Część z nich mogła liczyć na wsparcie przedsiębiorstw, którzy przed eskalacją wojny zatrudniali mężczyzn z Ukrainy, wracających później do swojego kraju – na ich miejsce przyjechały rodziny, korzystając między innymi z kwater pracowniczych.

W pierwszych dniach po wybuchu wojny zorganizowano m.in. spotkanie robocze, w którym wzięli udział przedstawiciele i przedstawicielki Urzędu Miasta, a także osoby działające w Mareckim Stowarzyszeniu Gospodarczym. Zaplanowano realizację najpilniejszych działań pomocowych i podzielono się zadaniami.

 Było to m.in.:

*          Uruchomienie magazynu z rzeczami dla osób migranckich, prowadzonego w oparciu o pracę wolontariacką. Z magazynu skorzystały tysiące osób, także przyjeżdżające spoza Marek. Magazyn działał codziennie przez około 3-4 miesiące. Był wspierany także przez lokalne przedsiębiorstwa.

*          Koordynacja miejsc pobytu w prywatnych domach, realizowana przez wolontariuszkę, panią Beatę Brysiak, która przyjęła około 200-300 zgłoszeń od osób, zainteresowanych goszczeniem u siebie uchodźczynie i uchodźców z Ukrainy. Koordynowała także komunikację między goszczącymi a nowo przybyłymi.

W późniejszym okresie OPS regularnie monitorował warunki pobytu w prywatnych domach, zwłaszcza tam, gdzie przyjęto więcej niż cztery osoby, chcąc zadbać o ich bezpieczeństwo i zabezpieczyć przed możliwymi próbami oszustwa.

*          Uruchomienie hotelu dla osób z Ukrainy – „Przystań Nadzieja” – z którego dotąd skorzystało łącznie ponad 200 osób.

*          Wsparcie ze strony zespołu OPS w załatwianiu spraw urzędowych i życiowych, związanych z pobytem w Polsce (dodatkowe dyżury, udostępnianie komputerów, pomoc w wypełnianiu wniosków).

*          Wydawanie posiłków w Centrum Aktywności Fabryczna 3 (posiłki dostarczane z Caritas).

*          Organizacja kursów języka polskiego.

●         Sytuacja pod koniec 2023 roku

Obecnie szacuje się, że w Markach pozostała około połowa z osób, które przybyły do miasta po wybuchu pełnoskalowej wojny. W ocenie mieszkańców i mieszkanek większość z nich dobrze radzi sobie z organizacją życia w nowym miejscu zamieszkania – podejmują zatrudnienie, częściowo otwierają własne działalności gospodarcze (np. bar Kreslove), posyłają dzieci do polskich szkół.

Dostrzegalna jest także zmiana struktury społecznej środowiska migranckiego – jest w niej obecnie więcej rodzin i dzieci niż samodzielnych osób dorosłych, jak miało to miejsce przed wojną.

Firmy działające na terenie Marek zatrudniają osoby z Ukrainy, niejednokrotnie zwracając się do podmiotów, które działają na rzecz społeczności migranckiej z prośbą o wsparcie w znalezieniu osób chętnych do pracy.

3.         Dostępność usług publicznych i działania społeczne na rzecz osób migranckich

Z uwagi na to, że społeczność migrancka jest liczna, w OPS-ie nadal pracuje psycholożka, która pomaga ukraińskim gościom i gościniom w załatwianiu rozmaitych spraw w ich języku, a także wspiera pracę ośrodka w kontaktach z rodzinami migranckimi tam, gdzie potrzebne jest tłumaczenie.

OPS oraz organizacje pozarządowe starają się szczególnie wspierać rodziny będące w trudnej sytuacji (np. ciężka choroba, samodzielny rodzic opiekujący się dziećmi z niepełnosprawnościami lub zaburzeniami rozwoju). Współpraca m.in. z „Przystanią Nadzieja” umożliwiła pomoc rodzinom: dzieciom wymagającym specjalistycznej diagnostyki lub dorosłym, dla których konieczne było leczenie i rehabilitacja.

Na terenie Marek organizowane są wydarzenia integracyjne – pikniki, festyny (np. we współpracy z parafią św. Izydora) – kierowane do wszystkich osób mieszkających w Markach. Część aktywności dotyczy obszarów związanych z wymianą kulturową. Warsztaty i spotkania o charakterze międzykulturowym prowadzi również Centrum Aktywności Fabryczna 3. Bierze w nich udział liczna grupa osób migranckich.

W ocenie osób pracujących w OPS-ie i działających w organizacjach pozarządowych, gmina jest otwarta na przyjmowanie i wspieranie osób migranckich – zarówno burmistrz, jak i radni są przychylni różnym działaniom, a czynnikiem sprzyjającym ich realizacji jest dobra komunikacja pomiędzy instytucjami i organizacjami społecznymi.

IZABELIN

1. Charakterystyka gminy

• Położenie i liczba mieszkańców i mieszkanek

Gmina Izabelin położona jest w województwie mazowieckim, w powiecie warszawskim zachodnim. Jest to gmina wiejska, ale na jej terenie znajdują się również miejscowości – m.in. Izabelin B (ponad 3 tysiące mieszkańców), Izabelin C (ok. 2 tysiące mieszkańców), Mościska (ponad 1,6 tysiąca mieszkańców), Janówek Pierwszy (ponad 1,7 tysiąca mieszkańców). Teren gminy jest w większości zalesiony (Puszcza Kampinoska), a pozostały obszar zajmują pola uprawne, łąki i pastwiska. 

Izabelin ma dobre połączenia komunikacyjne z Warszawą a odległość do centrum miasta wynosi około 20 kilometrów. Z uwagi na walory krajobrazowe – otoczenie lasu a także dogodny dojazd do Warszawy miejscowości położone na jej terenie postrzegane są jako atrakcyjne miejsca do zamieszkania.

Według danych z 31 grudnia 2023 roku gminę zamieszkuje 10 592 osób. Gęstość zaludnienia wynosi 261 osób na km².

• Instytucje publiczne – oświata i kultura

Gmina Izabelin jest organem prowadzącym dla jednej publicznej szkoły podstawowej (Szkoła Podstawowa im. płka Stanisława Królickiego w Izabelinie). Szkoła zajmuje dwa budynki – jeden dla klas 1-3, drugi dla klas 4-8. Uczy się w niej około 800 dzieci. 

W gminie działa również Szkoła Podstawowa Specjalna dla Niewidomych św. Maksymiliana w Laskach w ramach Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych im. Róży Czackiej prowadzonego przez Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi. 

W Izabelinie działa Centrum Kultury Izabelin (CKI). Budynek posiada nowoczesną, wielofunkcyjną salę widowiskowo-koncertową, gdzie odbywają się koncerty, wystawy i przedstawienia teatralne oraz specjalistyczne pracownie, które umożliwiają prowadzenie zajęć tematycznych. 

W budynku CKI dostępna jest także ogólnodostępna przestrzeń kawiarniana, zlokalizowana na parterze budynku. 

W bezpośrednim sąsiedztwie Centrum Kultury Izabelin zlokalizowany jest budynek przy ulicy Jana Matejki 25 („Willa Europa”), który jest w dyspozycji gminy. Działa w nim m.in. Wymienialna Ubrań – społeczna inicjatywa, której celem jest dzielenie się ubraniami oraz innymi produktami. Przestrzeń budynku jest także użyczana na potrzeby inicjatyw społecznych, między innymi korzysta z niej grupa osób migranckich, która organizuje tam swoje spotkania. 

W roku 2022 Willa Europa była wykorzystywana do prowadzenia spotkań informacyjnych dla osób przyjeżdżających z Ukrainy a także jako tymczasowe miejsce zakwaterowania dla kilku rodzin.

• Aktywność podmiotów społecznych

W gminie zarejestrowanych jest niemal 30 organizacji pozarządowych. W kontekście lokalnych działań na rzecz społeczności migranckiej, szczególnie w okresie bezpośrednio po rozpoczęciu działań wojennych w Ukrainie w 2022 roku, aktywne były Fundacja im. ks. Aleksandra Fedorowicza „Przyjaciele Alego” oraz Szczep 424 Drużyn Harcerskich i Zuchowych "KAMPINOS" ZHP.

Na terenie gminy zarejestrowana jest także Fundacja Polskie Forum Migracyjne, która jednak swoją siedzibę i główne miejsce prowadzenia działań obecnie ma na terenie Warszawy. 

• Wyzwania gminy 

Strategia rozwoju gminy Izabeli do roku 2030 roku ma realizować wizję stworzenia miejsca, które daje poczucie wspólnoty wszystkim mieszkańcom. Najważniejsze obszary rozwoju to: budowanie poczucia wspólnoty i wspieranie mieszkańców, tworzenie bezpiecznej i przyjaznej przestrzeni oraz dbałość o równowagę między środowiskiem przyrodniczym i infrastrukturą.

Wyzwania, na które w 2020 roku wskazywali mieszkańcy gminy to m.in. kwestie związane z transportem – dostępność zbiorowego transportu na potrzeby dojazdów do Warszawy, potrzeba inwestycji w infrastrukturę drogową, słabo rozwinięta sieć dróg rowerowych, zróżnicowanie poszczególnych sołectw pod względem przestrzennym i funkcjonalnym a także nie zawsze satysfakcjonujący dostęp do usług publicznych (żłobki, opieka zdrowia). 

W opracowanej w 2020 roku Strategii rozwoju gminy Izabelin nie był podejmowany temat integracji społecznej osób migranckich. 

2. Społeczność migrancka w gminie

Sytuacja przed rozpoczęciem działań wojennych w Ukrainie 

Społeczność migrancka w Izabelinie to w przeważającej mierze osoby pochodzące z Ukrainy.

Przed 2022 rokiem były to przeważnie osoby, które przyjechały do Polski w ramach migracji ekonomicznej. W Izabelinie w wielu domach korzystano z pomocy domowej lub usług opiekuńczych świadczonych przez Ukrainki. Osoby z Ukrainy zajmowały się także pracami porządkowymi w ogrodach lub pracami remontowymi i budowlanymi. 

Na terenie Izabelina funkcjonowały także tzw. kwatery pracownicze, gdzie osoby z Ukrainy wynajmowały pokoje. Nie wszystkie osoby pracujące w izabelińskich domach mieszkały jednak na terenie gminy, część z nich dojeżdżała do Izabelina z innych miejscowości.

W szkole przed 2022 rokiem uczyło się kilkoro dzieci z Ukrainy. 

Można szacować, że przed wojną na terenie Izabelina mieszkało około 300 osób, z czego większość z nich były to osoby dorosłe, które przyjechały do Polski w pojedynkę, bez rodzin.

Przed rozpoczęciem działań wojennych w Ukrainie gmina zorganizowała wydarzenie integracyjne z myślą o stworzeniu okazji do lepszego poznania się pomiędzy społecznością polską i migrancką – wieczór ukraiński, na którym zaplanowano wspólne gotowanie i tańce. Na wydarzenie przyszło tylko kilka osób z Ukrainy, co mogło być spowodowane obawami o ewentualne konsekwencje ujawnienia swojego pobytu (wśród osób, które nie miały meldunku na terenie gminy).

Sytuacja po 24 lutego 2022 roku

Szacuje się, że w 2022 roku na terenie Izabelina mieszkało przejściowo nawet około 800 osób z Ukrainy, większość z nich znalazła zakwaterowanie w domach prywatnych. Przyjazdy Osoby zaczęły przyjeżdżać w ciągu kilku dni po 24 lutego 2022 roku a gmina zaczęła przygotowywać się do ich przyjęcia od pierwszego dnia wojny, powołując sztab kryzysowy, który miał koordynować działania pomocowe i podział zadań pomiędzy osobami zaangażowanymi w organizację pomocy.

W Izabelinie zorganizowano dwa punkty zbiorowego zakwaterowania – jeden w Willi Europa, gdzie odbywały się także spotkania informacyjne dla przyjeżdżających osób, drugi w Laskach (obiekt z pokojami gościnnymi). Punkt w Laskach nadal działa – obecnie mieszkają w nim rodziny z dziećmi z niepełnosprawnościami, które korzystają ze wsparcia Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych w Laskach. 

Dla osób przyjeżdżających z Ukrainy organizowano szereg działań, m.in.:

• Uruchomiono punkt informacyjny w Willi Europa, gdzie organizowano spotkania informacyjne a także rozdawano ulotki informacyjne po ukraińsku. W działania punktu angażowały się także osoby, które przyjechały z Ukrainy wcześniej i mogły pomagać udzielać wsparcia nowo przyjeżdżającym osobom.

• Zbiórki odzieży i wszelkich innych potrzebnych artykułów – punkt przyjmowania i wydawania darów działał przez kilka miesięcy 

• Zaangażowanie (początkowo w formie wolontariatu a następnie na podstawie zatrudnienia) osoby pochodzącej z Ukrainy – pani Juliana, która pełniła rolę informatorki i przewodniczki w organizacji życia w Polsce a także pomagała w tłumaczeniach polsko-ukraińskich. Pani Juliana pracowała przez ponad rok w Centrum Kultury Izabelin, gdzie była dostępna w wymiarze 4 godzin dziennie. W połowie 2023 roku zakończyła pracę w CKI i wróciła na Ukrainę.

• Organizacja kursów języka polskiego dla dorosłych i młodzieży.

• Aktywne zapraszanie osób z Ukrainy do bezpłatnego korzystania z oferty Centrum Kultury Izabelin a także zorganizowanie w nim w 2022 roku także wydarzeń związanych z ukraińskimi świętami narodowymi oraz obchodów świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocnych.

• Półkolonie dla dzieci ukraińskich – latem 2022 i zimą 2023 roku – organizowane przez Centrum Kultury Izabelin.

• Udostępnianie przestrzeni Willa Europa na spotkania społeczności osób migranckich – korzystała z niej m.in. grupa zielonoświątkowców, która spotykała się na cotygodniowe spotkania wspólnoty, w okresie kiedy te osoby mieszkały w Izabelinie. 

Poza działaniami kierowanymi do osób, które przyjechały do Izabelina, prowadzone były także zbiórki darów i środków finansowych, przekazywanych na Ukrainę. Zarówno gmina, jak i szkoła oraz parafia utrzymują kontakty ze swoimi partnerami w Ukrainie, co ułatwiało koordynację tych działań.

Poza gminą i Centrum Kultury Izabelin w działania aktywnie angażowały się Fundacja im. ks. Aleksandra Fedorowicza „Przyjaciele Alego” oraz Szczep 424 Drużyn Harcerskich i Zuchowych "KAMPINOS" ZHP.

Społeczność ukraińska, w podziękowaniu za to w jaki sposób była przyjęta w gminie, zorganizowała akcję społeczną – sprzątanie przestrzeni publicznych gminy a także piknik na polanie w lesie, co zostało dostrzeżone przed mieszkańców i mieszkanki Izabelina. 

W szkole w Izabelinie, w roku 2022 przejściowo uczyło się nawet 80-85 dzieci z Ukrainy. Szkoła zatrudniła dwie asystentki kulturowe – każdą w wymiarze 20 godzin w tygodniu (jedna pracowała w budynku gdzie uczą się dzieci w klasach 1-3, druga w części szkoły dla klas 4-8). Ponadto w szkole pracowała także, w wymiarze 10 godzin tygodniowo, asystentka kulturowa zatrudniona w ramach projektu „Witam Sąsiada”. Wspierała ona zarówno dzieci uczące się w szkole jak i rodziców, którzy zwracali się do niej z różnymi pytaniami, także związanymi z organizacją życia i codziennych spraw takich jak korzystanie z opieki zdrowotnej czy załatwianie spraw urzędowych. 

Dzieci z Ukrainy otrzymały możliwość korzystania z darmowych posiłków w szkole, otrzymywały wyprawki szkolne (wyprawki zostały ufundowane przez rodziców dzieci uczących się w szkole – w ramach zbiórki), korzystały z dofinansowania do wycieczek szkolnych.

W szkole realizowane były warsztaty międzykulturowe (dla wszystkich uczniów), własne inicjatywy uczniowskie związane z wymianą kulturową (np. dzień ukraiński) a także warsztaty dla dzieci ukraińskich (wzmacniające i mające na celu integrację tej grupy). 

Sytuacja pod koniec 2023 roku

Większa część osób, które przyjechały do Izabelina w ciągu kilku miesięcy po 24 lutego 2022, już wyjechała. Część z nich wróciła do domów w Ukrainie a część wybrała inne kierunki emigracji.

Liczbę osób z Ukrainy, obecnie mieszkająca w Izabelinie można szacować na około 200 osób. Do szkoły podstawowej uczęszcza około 40 dzieci z Ukrainy (przed 2022 rokiem było to kilkoro dzieci), co oznacza że zmieniła się charakterystyka demograficzna tej grupy – z przewagi osób dorosłych przyjeżdżających samodzielnie na rodziny z dziećmi (w dużej mierze matki z dziećmi). Część z nich deklaruje chęć pozostania w Polsce na stałe.

Obecność osób z Ukrainy jest dostrzegalna także w przestrzeni publicznej – pracują w handlu i usługach a język ukraiński jest słyszalny w miejscach publicznych. 

Społeczność migrancka pozostaje w kontakcie ze sobą za pośrednictwem narzędzi internetowych (fora, grupy). Rodzice dzieci uczących się w szkole także mają swoje grupy na komunikatorach, które są wykorzystywane do przekazywania informacji związanych z organizacją pracy szkoły. 

W Izabelinie regularnie spotyka się grupa około 30 kobiet z Ukrainy – korzystają z możliwości spotykania się w przestrzeniach Willi Europa. Spotkania mają charakter towarzyski.  

3. Dostępność usług publicznych i działania społeczne na rzecz osób migranckich

Skuteczne realizacja działań na rzecz osób migranckich w pierwszym okresie po wybuchu działań wojennych, była możliwa dzięki efektywnej współpracy i komunikacji pomiędzy osobami reprezentującymi różne instytucje działające w gminie – między innymi szkołę, centrum kultury i organizacje społeczne. Bieżąca wymiana informacji pozwoliły na sprawne adresowanie potrzeb osób, które przybyły do Izabelina.

Osoby z Ukrainy mogły korzystać ze wsparcia Juliany zatrudnionej w Centrum Kultury Izabelin i Tatiany – asystentki międzykulturowej zatrudnionej w szkole, kiedy potrzebowały pomocy lub wskazówek, związanych z załatwianiem spraw urzędowych.

Szkoła w Izabelinie planuje utrzymać zatrudnienie asystentki międzykulturowej, która będzie mogła kontynuować wspieranie dzieci z doświadczeniem migracji a także dbać o dobre relacje i komunikację pomiędzy szkołą a rodzicami tych dzieci. W chwili obecnej dyrekcja szkoły oczekuje na informacje o potwierdzeniu kwalifikacji pedagogicznych tej osoby, co jest warunkiem możliwości zatrudnienia jej na etacie w szkole.

Trwają uzgodnienia organizacyjne związane z kontynuacją bezpłatnych zajęć z języka polskiego. 

W ocenie mieszkańców i mieszkanek Izabelina, osoby które zostały w gminie, w większości zorganizowały już sobie życie na miejscu i podjęły zatrudnienie, dzięki czemu nie potrzebują działań pomocowych na taką skalę jak zaraz po przyjeździe. 

PODKOWA LEŚNA

1.         Charakterystyka gminy

●         Położenie oraz liczba mieszkańców i mieszkanek

Podkowa Leśna położona jest w powiecie grodziskim, w aglomeracji warszawskiej. Jest to jedno z pierwszych miast ogrodów w Polsce, założone w 1925 roku. Powierzchnia gminy to 10,1 km², z czego około 60% powierzchni zajmuje las (Las Młochowski), 30% to obszar zabudowany (przede wszystkim miasto Podkowa Leśna), a pozostałe 10% składa się z gruntów rolnych, użytków zielonych i dróg.

Mieszka tu ponad 3600 osób. Można przyjąć, że faktyczna gęstość zaludnienia (bez uwzględniania powierzchni lasów) to około 900 osób na kilometr kwadratowy.

Podkowa Leśna oddalona jest zaledwie dwadzieścia kilometrów od centrum Warszawy. Dojazd samochodem w jedną stronę zajmuje, zależnie od natężenia ruchu, od czterdziestu minut do ponad godziny. Kursuje też kolejka WKD, która zapewnia wygodny i szybki dojazd do stolicy.

Podkowę Leśną postrzega się jako bardzo dobre, ale jednocześnie drogie miejsce do zamieszkania – z uwagi na wysokie ceny nieruchomości. Miasto znane jest z bogatej historii oraz atrakcyjnego położenia w lesie, co zapewnia korzystny mikroklimat i piękne widoki. Znajduje się tu wiele zabytkowych willi, parków i ogrodów. W ostatnich latach pojawiło się także sporo obiektów gastronomicznych, przyciągających do miasta osoby, które odwiedzają je rekreacyjnie.

●         Instytucje publiczne – oświata i kultura

Na terenie Podkowy Leśnej działają dwie szkoły podstawowe: publiczna Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Warszawy, niepubliczna Szkoła Podstawowa nr 2 oraz Podkowiańskie Liceum Ogólnokształcące nr 60.

W publicznej szkole podstawowej uczy się około pięciuset dzieci w klasach 1-8. Przy szkole funkcjonuje również oddział przedszkolny z trzydzieściorgiem podopiecznych. Jednocześnie jest to także placówka rejonowa dla ośrodka recepcyjnego dla cudzoziemców w Podkowie Leśnej-Dębaku (prowadzi go Urząd do Spraw Cudzoziemców). Oznacza to, że szkoła – która od lat działa na rzecz integracji najmłodszych z doświadczeniem migracji – ma obowiązek przyjąć mieszkające w nim dzieci w wieku szkolnym.
W roku szkolnym 2021/22 – z powodu przyjazdu wielu rodzin z Afganistanu – szkoła otworzyła trzy klasy przygotowawcze (dla klas 1-3, 4-6 oraz 7-8), z kolei w 2022 roku przyjęła około pięćdziesięcioro dzieci z Ukrainy.

W mieście działa Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatelskich, którego misją jest wzmacnianie wspólnoty lokalnej: inspiruje, wspiera działania oddolne i edukację kulturalną mieszkańców Podkowy, by świadomie uczestniczyli w kulturze i współtworzyli swoją „małą ojczyznę”. CKiIO dysponuje dwoma budynkami, a tworzy go dziesięcioosobowy zespół. Poza własną ofertą zajęć, Centrum wspiera także inicjatywy mieszkańców i mieszkanek oraz współpracuje z podmiotami i organizacjami, które proponują swoje działania, m.in. społeczności migranckiej.

●         Aktywność podmiotów społecznych

W gminie zarejestrowanych jest około sześćdziesięciu organizacji pozarządowych. Nie ma wśród nich żadnej, która w tej chwili aktywnie działa rzecz społeczności migranckiej, co może wynikać także z faktu, że ta nie wydaje się bardzo liczna.

●         Wyzwania gminy

Uwagę mieszkańców Podkowy od kilku lat przyciąga dyskusja dotycząca rewitalizacji stawu w Parku Miejskim i Alei Lipowej. Plany realizacji inwestycji modernizacyjnych zostały podważone przez organizację działającą na polu ekologii, a ciągnący się konflikt absorbuje uwagę podkowian.  

Ponadto osoby mieszkające w mieście od dawna dostrzegają zmiany zachodzące w jego przestrzeni za sprawą nowych inwestycji, w tym zabudowy wielorodzinnej – co nie zawsze spotyka się z pozytywnym odbiorem. Część podkowian uważa bowiem, że takie inwestycje zbyt ingerują w dotychczasowy charakter miejscowości (spokojna, podmiejska zabudowa willowa).

Napływ nowych osób do miasta, choć dość dynamiczny w ostatnich latach, nie przełożył się jednak na integrację z lokalną społecznością. Aktywiści i aktywistki zauważają, że ich propozycje nie przyciągają młodych migrantek i migrantów, podobnie jak innych nowych mieszkańców i mieszkanek Podkowy. Włączanie ich w aktywne działania lokalne jest postrzegane jako duże wyzwanie.

2.         Społeczność migrancka w gminie

●         Sytuacja przed rozpoczęciem działań wojennych w Ukrainie

W gminie od 1997 roku funkcjonuje ośrodek dla cudzoziemców Podkowa Leśna-Dębak. Placówka ma możliwość zakwaterowania dwustu pięćdziesięciu osób. Obecnie pełni funkcję ośrodka pobytowego oraz recepcyjnego. Na potrzeby tego pierwszego wydzielono jeden z budynków wyłącznie dla kobiet i dzieci.

W Dębaku organizowane są trzy razy w tygodniu popołudniowe zajęcia szkolne, w ramach których dzieci dostają wsparcie edukacyjne – mogą m.in. skorzystać z pomocy nauczycielki w odrabianiu lekcji lub przerobić zaległy materiał. Szkoła działa dzięki Urzędowi do Spraw Cudzoziemców. Przy ośrodku funkcjonuje przedszkole dla dzieci do szóstego roku życia oraz ogólnodostępna sala komputerowa i biblioteka. W 2022 roku w ośrodku przybywały sto siedemdziesiąt dwie osoby oczekujące na przyznanie ochrony międzynarodowej. Byli to obywatele i obywatelki Białorusi, Ukrainy, Iraku, Czeczeni, Ugandy, Somalii, Rwandy, Gwinei, Erytrei, Rosji, Tadżykistanu, Inguszetii oraz Kazachstanu.

Poniższa tabela przedstawia liczbę mieszkańców i mieszkanek ośrodka w pierwszej połowie 2022 roku.

Ośrodek w Dębaku jest oddalony o około 5 km od centrum Podkowy Leśnej, ale nie ma z nim połączenia transportem publicznym. Osoby mieszkające w ośrodku nie są więc widoczne w przestrzeni miasta.

Przed agresją Rosji na Ukrainę w 2022 roku w Podkowie Leśnej nie było (poza ośrodkiem dla cudzoziemców) dużego skupiska osób z doświadczeniem migracji. Mieszkały tu głównie osoby, które przyjechały do Polski z powodów zarobkowych (pracowały w dużej mierze jako pomoc domowa, w pracach remontowych i ogrodowych), pojedyncze osoby, które po wyprowadzce z ośrodka w Dębaku osiedliły się w gminie, m.in. obywatele i obywatelki Kirgistanu czy Ukrainy oraz osoby, które związały się z partnerami i partnerkami pochodzenia polskiego, m.in. z USA, Hiszpanii czy Niderlandów.

●         Sytuacja po 24 lutego 2022 roku

Po agresji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, gmina Podkowa Leśna aktywnie zaangażowała się w pomoc obywatelom i obywatelkom Ukrainy. Realizowano wiele działań o charakterze pomocowym, m.in.:

*      zbierano dary oraz zorganizowano centrum ich dystrybucji (później przekształcone w free-shop);

*      przyjmowano osoby z Ukrainy w domach prywatnych – szacuje się, że na terenie gminy tymczasowo zakwaterowano ponad sześćset osób;

*      prowadzono zajęcia z języka polskiego (w formie wolontariatu) – w Podkowiańskim Liceum oraz Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatelskich;

*      przyjęto dzieci do szkół podstawowych: publiczna przyjęła ponad pięćdziesięcioro dzieci i młodzieży z Ukrainy, społeczna zaś osiemnaścioro uczniów i uczennic, do przedszkola zapisano dziewięcioro dzieci;

*      uruchomiono świetlicę dla dzieci z Ukrainy w Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatelskich (w tutejsze działania wolontariacko zaangażowały się obywatelki Ukrainy, które już wcześniej mieszały w Podkowie Leśnej). Uruchomiono także konsultacje psychologiczne dla osób uciekających przed wojną oraz zorganizowano kilka wydarzeń kierowanych do społeczności migranckiej – m.in. zajęcia dla dzieci, koncert charytatywny i spacer ukraińskimi śladami po Podkowie Leśnej;

*      zorganizowano Międzynarodowe Spotkanie Wielkanocne na łące przy Pałacyku Kasyno w Wielką Sobotę, 16 kwietnia 2022 roku. Celem wydarzenia była integracja społeczności Podkowy Leśnej oraz gości i gościń z Ukrainy;

*      zorganizowano letni wyjazd wakacyjny dla grupy trzydzieściorga jeden dzieci z Ukrainy, które przebywały w Podkowie Leśnej oraz kilka całodniowych wycieczek w różne miejsca w Polsce;

Gmina organizowała także transporty pomocy humanitarnej do Ukrainy (sprzęt medyczny, środki higieniczne, żywność) oraz zbiórkę pieniężną. Zebrane fundusze przeznaczane były na edukację oraz wyżywienie dzieci, zakupy spożywcze oraz zaspokojenie innych pilnych potrzeb.

Miasto nawiązało współpracę z holenderskimi samorządami oraz tamtejszymi organizacjami pozarządowymi. Efektami tej kooperacji były:

*      osiem transportów z darami z Holandii i cztery wyjazdy (dla dwustu osób) w okolice Amsterdamu, Hagi, Bredy i Maastricht, gdzie osoby z Ukrainy otrzymały zakwaterowanie, opiekę medyczną, psychologiczną, socjalną, edukację i dostęp do rynku pracy;

*      indywidualne wyjazdy dla osób wymagających specjalistycznej opieki medycznej.

●         Sytuacja pod koniec 2023 roku

W odbiorze mieszkańców i mieszkanek miasta sytuacja, jeśli chodzi o obecność osób migranckich w gminie, wróciła w dużym stopniu do stanu sprzed pierwszej połowy 2022 roku. Większość z uchodźczyń i uchodźców wojennych, którzy trafili do Podkowy przebywała w gminie przejściowo, a następnie wyjechała dalej lub wróciła do Ukrainy.

Osoby migranckie, które mieszkają na terenie gminy (poza ośrodkiem dla cudzoziemców) nie potrzebują – jak się wydaje –  dodatkowego wsparcia. Są widoczne w przestrzeni miasta, część z nich dojeżdża do pracy do Warszawy, niektóre z nich znajdują zatrudnienie na miejscu. Nie jest to bardzo liczba grupa, także z uwagi na to, że w miejscowości dominuje zabudowa jednorodzinna, nie ma więc wystarczającej liczby mieszkań, które te osoby mogłyby wynajmować.

3.         Dostępność usług publicznych i działania społeczne na rzecz osób migranckich

Podkowa Leśna nie prowadzi wielu działań na rzecz mieszkańców i mieszkanek gminy z doświadczeniem migracji. Przed agresją Rosji na Ukrainę w 2022 roku inicjatywy takie miały raczej charakter sporadyczny, chociaż należy wspomnieć o próbach zaangażowania dzieci z doświadczeniem uchodźstwa w stałe działania prowadzone przez CKiIO.

Urząd Miasta na swojej stronie udostępnił informację (po polsku i ukraińsku) o zasadach wydawania dokumentów i nadawania numeru PESEL osobom z Ukrainy, a w 2022 roku gmina stworzyła Kartę Mieszkańca Tymczasowego dla obywateli i obywatelek z Ukrainy – przyznawaną każdej zarejestrowanej rodzinie.

Stałe i długoletnie działania na rzecz dzieci z doświadczeniem migracji prowadzi Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Warszawy, na co wskazuje liczba organizacji pozarządowych, z którymi współpracowała oraz wielość projektów o charakterze międzykulturowym, w które szkoła się angażuje.

W roku 2022 z CKiIO współpracowała wolontariuszka z Ukrainy, która skutecznie dotarła z informacjami do osób migranckich przebywających na terenie miasta. Dzięki jej wsparciu udało się zaprosić tę grupę do udziału w kilku spotkaniach i warsztatach. Po wyjedzie wolontariuszki, bezpośredni kontakt ze społecznością migrancką jest utrudniony, niełatwo ściągnąć je do CKiIO, chociaż miejsce pozostaje dla nich otwarte. Zakończono także działanie świetlicy dla dzieci z Ukrainy z uwagi na małe zainteresowanie.